Opieka nad osobą z demencją

Opieka nad podopiecznym z demencją jest szczególnym wyzwaniem dla opiekunów osób starszych. Wielu z nich codziennie staje przed problemami i decyzjami, o jakich wcześniej nie myśleli. Demencja to choroba, która stopniowo odbiera sprawność intelektualną i samodzielność, wpływając nie tylko na życie seniora, ale także na codzienność jego opiekuna. Dziś postaramy się poznać i zrozumieć objawy, etapy i konsekwencje demencji. Zaznajomienie się z nimi jest kluczowe, aby zapewnić choremu bezpieczeństwo, a sobie – poczucie satysfakcji i mniejszy stres w pracy. 

Czym jest demencja? 

Demencja to ogólny termin opisujący zespół objawów związanych z postępującym uszkodzeniem mózgu. Najczęściej występuje u osób starszych, ale nie jest to regułą. Schorzenie prowadzi do zaburzeń pamięci, problemów z orientacją, trudności w komunikacji i zmian w zachowaniu. 

Do najczęstszych objawów demencji należą: 

• utrata pamięci krótkotrwałej, 

• trudności w znalezieniu właściwych słów, 

• dezorientacja w czasie i przestrzeni, 

• zmiany nastroju i osobowości, 

• kłopoty z logicznym myśleniem, 

• trudności w wykonywaniu codziennych czynności. 

Przyczyny nie są do końca znane. Lekarze podejrzewają, że za demencją mogą stać m.in. choroba Alzheimera, udary, uszkodzenia mózgu, a także przewlekłe schorzenia metaboliczne. Ważne, aby pamiętać, że demencja nie jest elementem naturalnego procesu starzenia, lecz poważnym zaburzeniem wymagającym specjalistycznej opieki. 

Etapy demencji i typowe zachowania chorego 

Demencja rozwija się stopniowo, a jej przebieg różni się w zależności od rodzaju i szybkości postępowania choroby. Zwykle można wyróżnić kilka następujących po sobie etapów. 

1. Etap łagodny – senior ma problemy z pamięcią krótkotrwałą, gubi przedmioty, w nowych miejscach jest zdezorientowany. Może też być drażliwy i kilkukrotnie powtarzać pytania lub wypowiedzi. 
2. Etap umiarkowany – do objawów dołączają nasilone zaburzenia pamięci i problemy z mową. Chory wycofuje się z życia społecznego, niekiedy wyraża się w sposób agresywny. Potrzebuje wsparcia w higienie oraz podczas posiłków. 
3. Etap zaawansowany – objawami są: utrata orientacji czasowej i przestrzennej, trudności w rozpoznawaniu bliskich, zaburzenia snu, urojenia i wędrowanie po domu. Opiekun musi przez cały czas być obok i kontrolować poczynania chorego. 
4. Etap końcowy – senior nie nawiązuje kontaktu werbalnego, ma coraz większe problemy z połykaniem, często zostaje unieruchomiony w łóżku. Pojawia się potrzeba opieki paliatywnej i współpracy z personelem medycznym. 

Obowiązki opiekunki w Niemczech przy osobie z demencją 

Codzienna praca opiekunki obejmuje szeroki zakres zadań. Najważniejsze z nich to: pomoc w higienie osobistej, ubieraniu i spożywaniu posiłków, dbanie o bezpieczeństwo seniora oraz pomoc w przyjmowaniu leków przepisanych przez lekarza. Dodatkowo opiekunka organizuje też czas seniora. Proponuje mu wspólne spacery, rozmowy czy proste gry pamięciowe. Na co dzień dba o gospodarstwo domowe: sprząta, gotuje, robi zakupy; kontaktuje się też z rodziną chorego i informuje o jego stanie zdrowia. 

Praca opiekunki osoby z demencją wymaga ogromnej cierpliwości, empatii i umiejętności szybkiego reagowania w trudnych sytuacjach. A niestety, prędzej czy później się one pojawią. Czego możesz się spodziewać? Wielu chorych cierpi na zaburzenia snu. Senior może budzić się w nocy, co skutkuje przemęczeniem opiekunki. W takiej sytuacji dobrze jest ustalić ramowy plan dnia i zadbać o wieczorne wyciszenie. Innym problemem jest agresja lub drażliwość. Pamiętaj, że to objaw demencji, a nie zła wola podopiecznego. W uspokojeniu emocji pomoże Ci łagodny ton, unikanie konfrontacji i zmiana tematu rozmowy. 

Częstym problemem opiekunów osób z demencją jest ich wędrowanie i ucieczki. Porozmawiaj o tym z rodziną i zadbaj, by drzwi i okna były zabezpieczone. Ustalcie też sposób na to, aby senior zawsze nosił przy sobie identyfikator z danymi kontaktowymi. 

Wszystkie te wyzwania mogą spowodować, że poczujesz się bezsilna. W takich momentach staraj się pamiętać o sobie i o tym, że Ty również potrzebujesz odpoczynku. Nieocenione będzie wsparcie rodziny podopiecznego, a także kontakt z innymi opiekunami w podobnej sytuacji. Warto też wiedzieć, kiedy wezwać lekarza. Objaw, które powinny Cię zaalarmować, to: 

• nagłe pogorszenie pamięci lub orientacji, 

• omdlenia, problemy z oddychaniem, trudności w połykaniu, 

• silne zmiany nastroju, urojenia, halucynacje, 

• problemy zdrowotne wymagające kontroli (odleżyny, infekcje, odwodnienie). 

Stała współpraca z rodziną i personelem medycznym w Niemczech sprawia, że opiekunka nie czuje się osamotniona, a podopieczny otrzymuje wsparcie, którego potrzebuje. 

Jak rozmawiać z osobą z demencją? 

Komunikacja z osobą cierpiącą na demencję bywa dużym wyzwaniem. Od tego, jak poprowadzisz rozmowę, w dużym stopniu zależy poczucie bezpieczeństwa seniora i jego nastrój. Co zatem możesz zrobić? Przede wszystkim mów spokojnym, łagodnym tonem i używaj prostych, krótkich zdań. Zbyt skomplikowane pytania lub szybkie tempo wypowiedzi mogą rodzić zakłopotanie, a nawet frustrację. Koniecznie utrzymuj kontakt wzrokowy – daje to choremu poczucie, że jest słuchany i traktowany poważnie. Zadawaj pytania zamknięte, na które można odpowiedzieć „tak” lub „nie”. Korzystaj z komunikacji niewerbalnej: gestów, pokazywania przedmiotów, wskazywania obrazów. Osoby z demencją często wolą komunikaty wizualne, gdyż łatwiej im je zrozumieć. 

Bądź cierpliwa i daj seniorowi tyle czasu na odpowiedź, ile potrzebuje. Unikaj wytykania błędów i poprawiania; zamiast tego możesz delikatnie naprowadzić na prawidłowe słowo czy wyrażenie. Jeżeli chory kolejny raz powtarza to samo pytanie, odpowiedz na nie spokojnie, nie okazuj zniecierpliwienia. Dostosuj formę komunikacji do możliwości podopiecznego. W zaawansowanych stadiach demencji najlepszą formą kontaktu może być uśmiech, dotknięcie dłoni czy nawet sama obecność. A rozmowy wcale nie muszą dotyczyć skomplikowanych tematów. Za to warto wracać do miłych wspomnień, ulubionych piosenek czy codziennych drobnostek, które dają poczucie bliskości i bezpieczeństwa. 

Praktyczne zwroty i pytania w rozmowie z osobą z demencją 

Zwroty budujące poczucie bezpieczeństwa: 

• „Jestem tutaj, nie musi Pan/Pani się martwić.” 

• „Wszystko jest w porządku.” 

• „Pomogę Panu/Pani.” 

• „Zajmiemy się tym razem.” 

Zwroty wspierające pamięć i orientację: 

• „Dzisiaj jest wtorek, mamy piękną pogodę.” 

• „Jesteśmy w domu, tutaj jest bezpiecznie.” 

• „Za chwilę zjemy obiad.” 

• „To jest Pani/Pana ulubiony kubek/herbata/piosenka.” 

Pytania zamknięte: 

• „Chce Pan/Pani napić się wody?” (zamiast: „Czego chciałby się Pan/Pani napić?”) 

• „Dziś chce Pan/Pani założyć ten sweter czy tamtą koszulę?” (zamiast: „Jak chce się Pan/Pani ubrać?”) 

• „Może pójdziemy teraz na spacer?” 

• „Posłuchamy muzyki czy obejrzymy zdjęcia?” 

Odpowiedzi na powtarzające się pytania: 

• „Tak, zaraz to zrobimy.” 

• „Już o to zadbałam, nie musi się Pan/Pani martwić.” 

• „Powtórzę Panu/Pani jeszcze raz – wszystko jest w porządku.” 

Zwroty łagodzące emocje: 

• „Rozumiem, że to trudne.” 

• „Chyba czuje się Pan/Pani dziś zmęczony/a, odpocznijmy chwilę.” 

• „Chce Pan/Pani, żebym została obok?” 

• „Można to zrobić spokojnie, nie ma pośpiechu.” 

Opieka nad seniorem z demencją – podsumowanie 

Opieka nad osobą z demencją to praca wymagająca, ale też niezwykle potrzebna i dająca poczucie misji. Wiedza, jaką posiadasz, jest tutaj podstawową kwestią. Aby dobrze opiekować się chorym, trzeba zrozumieć objawy demencji, poznać jej etapy i przygotować się na wiele trudnych momentów. To ułatwia nie tylko codzienną opiekę i dbanie o chorego, ale też umożliwia troskę o własne zdrowie psychiczne. Opiekunka seniora z demencją nie powinna być sama. Wsparcie rodziny i współpraca z lekarzem jest tu kluczowa, ale przydają się również rozmowy z opiekunkami w podobnej sytuacji. Warto nauczyć się także metod radzenia sobie ze stresem. Dzięki temu będziesz mogła wykonywać swoje obowiązki profesjonalnie i z empatią, dając choremu poczucie bezpieczeństwa oraz godności. 

 

Źródła: 

[1] Danuta Olejarz, Andrzej Gomuła Opieka nad pacjentem z chorobą Alzheimera, [w:] Zeszyty Naukowe WSA, nr 51, s. 69-77. – https://zeszyty-naukowe.wsa.edu.pl/download/zeszyty/ZN-51.pdf#page=70 

 [2] https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/opieka-nad-chorym-z-demencja