demencja u senioraDemencja starcza to poważne schorzenie neurodegeneracyjne, które dotyka coraz większą liczbę osób w podeszłym wieku. Choć medycyna nie znalazła jeszcze sposobu na całkowite wyleczenie tej choroby, odpowiednia opieka i skuteczna komunikacja mogą znacząco poprawić jakość życia chorego oraz odciążyć jego opiekunów. Jednym z najważniejszych elementów codziennej opieki nad osobą z demencją jest rozmowa. Trzeba jednak pamiętać, by dostosować ją do stanu psychicznego i emocjonalnego seniora. Jak to zrobić? Oto kilka wskazówek.
Czym jest demencja starcza?
Choroby otępienne, do których zalicza się demencja, to ogólne określenie zespołu objawów związanych z postępującym zanikiem funkcji poznawczych. Mowa o pamięci, myśleniu, rozumowaniu i zdolności do komunikowania się. U osób starszych najczęściej diagnozuje się chorobę Alzheimera, jednak istnieje również wiele innych typów demencji, takie jak otępienie czołowo-skroniowe, otępienie z ciałami Lewy’ego czy otępienie naczyniowe.
Objawy demencji mogą różnić się w zależności od stadium choroby oraz cech osobniczych pacjenta. Najczęściej obserwuje się:
- zaburzenia pamięci – zwłaszcza krótkotrwałej; chory może zapominać, co jadł na śniadanie, ale doskonale pamięta wydarzenia sprzed 30 lat,
- dezorientację – senior może nie wiedzieć, gdzie się znajduje, jaki jest dzień tygodnia albo kim są członkowie rodziny,
- trudności w komunikacji – chory może mieć problemy ze zrozumieniem wypowiedzi, doborem słów czy konstruowaniem logicznych zdań,
- zaburzenia nastroju i zachowania – agresja, apatia, lęk, podejrzliwość, a nawet urojenia,
- trudności w wykonywaniu codziennych czynności – ubieranie się, gotowanie, korzystanie z toalety.
Demencja u seniora i rola opiekunki w opiece nad nim
Opiekunka osoby chorej na demencję pełni więc niezwykle ważną funkcję. Nie tylko zajmuje się seniorem w kwestii pielęgnacyjnej, ale dba też o jego samopoczucie emocjonalne i aktywność społeczną. Musi być cierpliwa, uważna i gotowa do reagowania na zmieniające się potrzeby chorego. Opiekunka powinna znać objawy demencji i wiedzieć, że zmiany w zachowaniu to efekt choroby, a nie złośliwości. Zamiast unosić się gniewem, warto zastanowić się, co może być powodem niepokoju podopiecznego – może jest głodny, zmęczony albo coś go boli? Twoim zadaniem jest też dostosowanie komunikacji do potrzeb osoby z demencją. Każdy chory jest inny – warto obserwować, które sposoby rozmowy działają najlepiej. U niektórych osób sprawdza się muzyka, u innych zdjęcia z przeszłości lub rozmowy o dawnych czasach. I pamiętaj: demencja u seniora może sprawiać, że traci on kontakt z rzeczywistością. Jednak nadal ma prawo do szacunku, decydowania o sobie w miarę możliwości i życia w poczuciu bezpieczeństwa. Opiekunka powinna dbać o to, by chory czuł się potrzebny i wartościowy.
Problemy w komunikacji z osobą z demencją
Dlaczego dojście do porozumienia z chorym na demencję jest tak ważne? W miarę postępu choroby senior coraz bardziej traci kontakt z rzeczywistością i z otoczeniem. Umiejętność rozmowy z chorym nie tylko pomaga mu poczuć się bezpieczniej, ale również pozwala utrzymać jego resztki sprawności poznawczej. Komunikacja pełni także funkcję terapeutyczną – zmniejsza lęk, uspokaja, motywuje do działania i buduje więź. Dla opiekunki codzienna rozmowa z osobą z demencją może być wyzwaniem. Zobacz, jak mu sprostać.
Demencja – jak mówić do seniora?
Po pierwsze, nie pospieszaj podopiecznego i daj mu czas na skończenie wypowiedzi. Przerywanie, kończenie zdań za niego może tylko potęgować frustrację i agresję. Słuchaj uważnie i pamiętaj o tym, że senior może mieć problem z formułowaniem myśli oraz ubieraniem ich w słowa. Jeżeli widzisz, że nie może sobie przypomnieć nazwy jakiegoś przedmiotu, poproś, aby wskazał go palcem. W razie potrzeby tak buduj pytania, żeby można było na nie odpowiedzieć „tak” lub „nie”. Nie wymuszaj też rozmowy na osobie, która w danej chwili nie czuje się na nią gotowa. W przeciwnym razie senior może zacząć coraz bardziej zamykać się na kontakt. Postaw raczej na spokojne, delikatne zachęcanie do mówienia. Uważaj, by nie traktować przy tym podopiecznego jak dziecka i nie mów do niego w liczbie mnogiej. Zamiast „a teraz umyjemy rączki i zjemy obiadek” powiedz: „Chodźmy do łazienki, pomogę Pani umyć ręce, a później zje Pani obiad. Ugotowałam Pani ulubioną zupę”. W ten sposób senior będzie miał poczucie, że jest uważany za odrębną, niezależną, dorosłą osobę.
Aby podopieczny dobrze zrozumiał, co chcesz mu przekazać, zapewnij odpowiednie ku temu warunki. Odetnij wszelkie źródła hałasu: wyłącz telewizor lub radio, zamknij okno, wycisz telefon. Jeżeli senior niedosłyszy, upewnij się, że jego aparat słuchowy dobrze działa. Nie zapominaj też o komunikacji niewerbalnej. Gesty, mimika i postawa ciała czasami są w stanie powiedzieć więcej, niż słowa. Utrzymuj więc kontakt wzrokowy z podopiecznym, uśmiechaj się, okazuj zainteresowanie. Senior chce czuć Twoje wsparcie, które nie zawsze musi wyrażać się w słowach.
Jak rozmawiać z osobą z demencją? Praktyczne wskazówki
- Mów powoli, prostymi słowami
Używaj prostych zdań i konkretnych słów. Unikaj złożonych konstrukcji gramatycznych. Daj choremu czas na odpowiedź – nie poganiaj go, nie poprawiaj na siłę.
Zamiast: „Czy chciałaby Pani zjeść coś lekkiego przed obiadem?”
Powiedz: „Podać Pani teraz kanapkę?”
- Utrzymuj kontakt wzrokowy
Patrzenie choremu w oczy daje mu sygnał, że jest słuchany i ważny. Staraj się być na jego poziomie wzroku – jeśli siedzi, ukucnij lub usiądź obok.
- Używaj języka ciała
Gesty, mimika i dotyk mogą być równie ważne, jak słowa, szczególnie wtedy, gdy chory traci zdolność mówienia.
- Unikaj zadawania pytań otwartych
Osoba z demencją może mieć trudność z dokonywaniem wyborów. Zamiast pytać: „Co chce dziś Pani zjeść?”, daj konkretną propozycję: „Zje Pani zupę pomidorową czy rosół?”
- Nie poprawiaj i nie sprzeczaj się
Jeśli chory mówi coś niezgodnego z rzeczywistością – staraj się nie zaprzeczać. Poprawianie może wywołać w seniorze frustrację lub agresję. Nie zapominaj o tym, jak działa demencja. Podopiecznemu może się wydawać, że ma małe dzieci bądź mieszka jeszcze z rodzicami i chodzi do szkoły. Czasem lepiej więc „wejść w jego świat”, niż walczyć na siłę z objawami choroby.
Przykład:
Chory mówi: „Muszę iść do pracy.”
Zamiast odpowiedzi: „Przecież jest Pani na emeryturze od 20 lat!”
Powiedz: „Proszę opowiedzieć mi o pracy. Czym się Pani zajmowała?”
- Zachowaj rutynę
Osoby z demencją czują się bezpieczniej, gdy każdy dzień wygląda podobnie. Stałe pory posiłków, spacerów i drzemek wpływają pozytywnie na ich nastrój i zdolność funkcjonowania.
Podsumowanie
Demencja u seniora sprawia, że komunikacja z chorą osobą to nie lada wyzwanie. Jednak może ona być też kluczem do budowania relacji opartej na zaufaniu, zrozumieniu i szacunku. Dostosowanie języka, cierpliwość i empatia pozwalają nie tylko lepiej zaspokoić potrzeby chorego seniora, ale również znacząco poprawić jakość jego życia. Dla opiekunki to codzienna lekcja uważności i człowieczeństwa – bo każde serdeczne słowo i gest mogą być mostem do świata osoby z demencją.
Źródła:
[1] Marta MakaraStudzińska, Katarzyna Gustaw, Karolina Kryś Trudności w komunikacji z pacjentem z chorobą Alzheimera – https://ruj.uj.edu.pl/server/api/core/bitstreams/06192e82-b5f4-408b-a5c5-e12d1dcb9b4c/content
[2] Krystyna Mizerska, Zaburzenia procesów poznawczych pacjentów z demencją starczą oraz chorobą Alzheimera a obciążenie psychofizyczne opiekunów, Periodyk Naukowy Akademii Polonijnej, 15 (2015) nr 4. – https://pdfs.semanticscholar.org/be4a/7161190f71209f5bbcad38623c1beb6244a9.pdf
Samotność seniora. Jak pomóc podopiecznemu?