Według raportu ONZ, opublikowanego w 2013 r. (raporty ukazują się w cyklach 5-letnich) – na przestrzeni 20 lat – praktycznie we wszystkich krajach na świecie można mówić o procesie starzenia się społeczeństwa. Wynika to z bardzo prostej przyczyny: żyjemy dłużej, a odnotowujemy znaczny niż demograficzny.
Globalny udział w społeczeństwie osób po 60 roku życia i starszych w ostatnich dekadach stale się powiększał. W 1990 roku wynosił 9,2%, ale w 2013 r. wzrósł do 11,7%. Prognozy zmierzają tylko w jednym kierunku. W 2015 co piąty człowiek na świecie będzie po 60-tce (21,1%).
Źródło: shutterstock.com Autor: AtlasPhotoArchive
Skala problemu w liczbach
Liczby dają jeszcze większe wyobrażenie o skali problemu. Z 841 milionów ludzi powyżej 60 roku życia w 2013 r., mniej więcej w połowie XXI wieku ich liczba ma osiągnąć 2 miliardy. A to oznacza, że więcej będzie ludzi starych, niż młodych. I o ile dzisiaj można mówić o przewadze osób starszych w krajach rozwiniętych gospodarczo – takich jak Japonia, Niemcy czy Szwecja – to za mniej więcej 30 lat, 8 na 10 osób na świecie po 60 roku życia, będzie pochodzić z krajów mniej rozwiniętych gospodarczo (Indie, Brazylia, państwa afrykańskie).
Wnioski są alarmujące. Proces starzenia się społeczeństw będzie miał poważne konsekwencje społeczne i ekonomiczne. Jeżeli prognozy się spełnią do 2050 r., to będą kraje, w których będzie mniej osób pracujących, niż tych potrzebujących opieki. Co więcej – specjaliści przewidują, że wraz z długością życia i procesem starzenia się społeczeństwa, wprost proporcjonalnie będzie wzrastać ilość chorób i inwalidztwa.
Bardziej samodzielny senior
Do pozytywnych wniosków raportu należy zaliczyć fakt, że osoby starsze (same lub tylko z małżonkiem) będą bardziej samodzielne, a ich dorobek życiowy wystarczy, żeby zapewnić godną, niezależną egzystencję. Prognozuje się również pozytywne trendy w stosunku do zapewnienia dłuższej żywotności wśród dzieci i osób dorosłych.
Polskie społeczeństwo
Jak na tym tle przedstawia się polskie społeczeństwo? Według raportu przedstawionego przez GUS z 2014 r., Polska znalazła się w takim momencie rozwoju demograficznego, że nawet wzrost współczynnika dzietności do poziomu gwarantującego prostą zastępowalność pokoleń (2,1-2,15) nie spowoduje – w krótkim okresie – odwrócenia tych procesów i nie powstrzyma zmniejszania się liczby ludności kraju i postępującego starzenia się jej struktury.
Zgodnie z założeniami opracowanej przez Główny Urząd Statystyczny prognozy demograficznej, obejmującej okres do 2050 r., w przyjętej perspektywie wystąpi znaczne zmniejszenie liczby dzieci i osób dorosłych, zaś zwiększy się liczba i udział osób starszych. W stosunku do 2013 r. ubytek dzieci w wieku 0-14 lat szacowany jest na 1,65 mln, co stanowi 71,4 % ich liczby w bazowym roku prognozy. Z kolei liczba osób dorosłych (15-64 lata) zmniejszy się w perspektywie do 2050 r. o 8,3 mln; pod względem liczebności zasoby tej grupy ludności w końcu prognozowanego okresu będą stanowiły w miastach 61,5% stanu z 2013 r., a na wsi 81,2%.
Zmniejszenie udziałów dzieci i dorosłych oznacza wzrost odsetka ludzi starszych (65+). Do końca horyzontu prognozy spodziewany jest przyrost o 19 p. proc. W rezultacie udział osób starszych przekroczy 30% na obszarach wiejskich, natomiast w miastach zbliży się do 35%. Proces ten ilustruje poniższy wykres.
W skali kraju liczebność tej zbiorowości zwiększy się o 5,4 mln w 2050 r. A to oznacza, że osób po 65 roku życia będzie około 11 milionów, podczas gdy osób w wieku od 15 do 64 życia będzie wynosić około 18,5 miliona. W liczbach bezwzględnych – do 2050 r. zbiorowość dzieci i młodzieży skurczy się o około 3,5 mln. Najlepiej proces zmian obrazuje odniesienie wartości w końcu horyzontu prognozy do wejściowego 2013 r. W 2050 r. osoby w wieku 0-24 lata będą stanowiły 67% zasobów z roku bazowego. W miastach relatywne ubytki będą większe niż na wsi; w końcu okresu prognozy wielkość populacji mieszkańców miast w wieku do 24 lat będzie stanowiła 64% zasobu z 2013 r., a na wsi – 71%. Nastąpią istotne zmiany liczebności poszczególnych grup wieku według klasyfikacji uwzględniającej różne etapy edukacji, szczególnie w grupie dzieci w wieku przedszkolnym oraz potencjalnych studentów.
