Seniorzy często muszą zmagać się z wieloma chorobami, które utrudniają im codzienne funkcjonowanie. Jedną z nich jest udar mózgu – to schorzenie potrafi na dobre wyłączyć osobę starszą z życia. Niestety, u ludzi po 65. roku życia jest ono dosyć powszechne. Powodem zachorowania jest nie tylko wiek, ale także inne choroby przewlekłe, zła dieta, brak aktywności fizycznej czy ogólny zły stan zdrowia. W wielu przypadkach to, w jakim zakresie senior będzie mógł funkcjonować, zależy od szybkiego rozpoznania udaru. Dlatego opiekunka pracująca w Niemczech powinna znać jego objawy i wiedzieć, jak może pomóc choremu przed przyjazdem karetki.
Czym jest udar mózgu i jakie ma przyczyny?
Mózg człowieka potrzebuje stałego dopływu krwi. Jednak jeśli płynie ona w sposób nieprawidłowy, nie jest w stanie dostarczyć tyle tlenu, ile potrzeba komórkom. W efekcie komórki mózgu ulegają niedotlenieniu i po niedługim czasie przestają funkcjonować. Dochodzi do udaru mózgu. W tym momencie liczy się czas – jeśli pomoc nie nadejdzie odpowiednio szybko, w mózgu mogą zajść nieodwracalne zmiany prowadzące do jego uszkodzenia.
Wyróżniamy trzy typy udaru mózgu:
- Udar niedokrwienny – nazywany potocznie zawałem mózgu. Występuje najczęściej wśród osób w podeszłym wieku. Dochodzi do niego na skutek zakrzepu albo zatoru żył w mózgu. Zatkane żyły uniemożliwiają przepływ krwi, przez co komórki mózgowe obumierają.
- Udar krwotoczny – bardziej znany jako wylew. Jest wynikiem krwotoku śródmózgowego lub podpajęczynówkowego. Gdy naczynie krwionośne pęka, uwolniona krew przedostaje się do okolic mózgu i powoduje niszczenie tkanki nerwowej.
- Mikroudar – zwany też miniudarem. Jest to przejściowy atak niedokrwienny. Objawy do złudzenia przypominają pełnoprawny udar, ale różnica tkwi w czasowości. Symptomy mikroudaru znikają maksymalnie w dobę od pojawienia się. Często zdarza się, że miniudar jest zapowiedzią standardowego udaru. Dlatego gdy się już pojawi, nie należy go lekceważyć.
Jakie są przyczyny udaru? Najczęstszą z nich jest nieprawidłowy styl życia, który prowadzi do miażdżycy tętnic. Niezdrowa, bogata w tłuszcze dieta oraz choroby przewlekłe sprawiają, ze w żyłach odkładają się złogi tłuszczy, czyli tak zwane blaszki miażdżycowe. Na początku jedynie utrudniają przepływ krwi, ale gdy jest ich coraz więcej, mogą nawet zatkać tętnicę. W efekcie dochodzi do udaru niedokrwiennego mózgu. Natomiast udar krwotoczny ma swoje źródło w długotrwałym, nieleczonym nadciśnieniu tętniczym. Nieprawidłowe ciśnienie może sprawić, że pod wpływem nacisku pękną ściany naczyń krwionośnych. Ryzyko wystąpienia udarów mogą też zwiększyć: choroby serca i naczyń krwionośnych, wysoki poziom cholesterolu albo trójglicerydów, cukrzyca, otyłość, nadużywanie alkoholu i innych używek. Nie bez znaczenia jest też płeć, wiek oraz czynniki genetyczne. Udary dotykają najczęściej mężczyzn powyżej 65. roku życia.
Objawy i postępowanie w razie udaru
W pracy opiekunki praktyczna wiedza jest bezcenna. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, w których stan zdrowia seniora gwałtownie się pogarsza. Opiekunka powinna wiedzieć, jak rozpoznać stan zagrożenia życia i jak udzielić pierwszej pomocy podopiecznemu. Dziś skupiamy się na udarze. Jak zatem rozpoznać udar mózgu i w jaki sposób pomóc osobie starszej?
Zwróć uwagę, czy pojawiają się następujące objawy:
- opadanie powieki, obniżenie jednego kącika ust,
- problemy z mówieniem i rozumieniem komunikatów, niemożność udzielenia odpowiedzi na pytania, bełkotanie,
- niedowład ręki, nogi, porażenie mięśni twarzy (często obejmują połowę ciała),
- pogorszenie równowagi i koordynacji ruchowej,
- silny, nagły ból głowy, czasem z wymiotami i zawrotami głowy,
- zaburzenia widzenia,
- zasłabnięcie, omdlenie, napad padaczkowy,
- nadwrażliwość na dźwięki i światło.
Jeśli masz podejrzenia, że senior może przechodzić udar, wykonaj kilka czynności. Każ mu się uśmiechnąć i patrz uważnie, czy podnosi się tylko połowa ust. Możesz też poprosić, by podniósł obie ręce do góry – przy udarze prawdopodobnie da radę podnieść tylko jedną. Zapytaj, czy widzi wyraźnie i poleć, by powtórzył po Tobie prostą wypowiedź. Pamiętaj: w przypadku udaru liczy się czas, a każda minuta jest na wagę złota. Im szybciej seniorowi zostanie udzielona pomoc, tym większe są szanse na wyleczenie. Jeśli więc widzisz u osoby starszej przynajmniej jeden wymieniony wyżej objaw, zadzwoń na numer alarmowy 112. Zanim przyjedzie karetka, postaraj się pomóc podopiecznemu najlepiej, jak potrafisz. Jeżeli jest przytomny, ułóż go w wygodnej dla niego pozycji. Mów uspokajającym tonem, poinformuj, że pomoc jest już w drodze. Staraj się cały czas mieć kontakt z seniorem, ale nie podawaj mu leków, napojów ani jedzenia. W przypadku, gdy osoba starsza jest nieprzytomna, ale oddycha, ułóż ją w pozycji bocznej ustalonej i obserwuj oddech. Jeśli nie oddycha – wykonaj resuscytację krążeniowo-oddechową. Przygotuj też wszystkie potrzebne dokumenty i listę leków (szczególnie tych na zmniejszenie krzepliwości krwi), tak, by były gotowe na przyjazd karetki.
Opieka nad seniorem po udarze mózgu
Udar mózgu to nagłe, nieprzewidywalne zdarzenie, które niesie za sobą poważne konsekwencje. W jego wyniku chory może całkowicie zatracić podstawowe umiejętności, jak nawet chodzenie czy mówienie. Dlatego pacjentom po udarze zaleca się regularną, specjalistyczną rehabilitację. Niestety, rekonwalescencja trwa długo i wymaga sporo pracy. Dlatego Ty, jako opiekunka, powinnaś pomóc seniorowi. Jeśli jesteś w stanie, bądź obecna podczas ćwiczeń i asystuj podopiecznemu. Zachęcaj go też do pomocy w domu: może pod Twoim okiem wykonywać proste czynności, jak mycie naczyń czy składanie prania. Staraj się motywować osobę starszą, nawet jeżeli coś jej nie wychodzi. Dobrym pomysłem są też proste ćwiczenia logopedyczne, które pozwolą seniorowi odzyskać swobodę mówienia.
Okres po udarze jest trudny zarówno dla podopiecznego, jak i dla opiekunki. Tobie nagle przybyło obowiązków, a senior w tym samym czasie zmaga się z wyraźnym obniżeniem nastroju. Jeszcze kilka tygodni, a nawet dni wcześniej był w miarę samodzielny, mógł wykonywać proste czynności. Teraz jest całkowicie zależny od innych. Udar mózgu często wiąże się też z utratą dotychczasowej pozycji społecznej. Jeśli dotąd senior udzielał się towarzysko i aktywnie uczestniczył w życiu lokalnej społeczności, choroba może być dla niego dużym ciosem. Może uznać, że udar przekreślił jego szanse na ciekawe życie i że teraz jest już skazany na samotność – a to prosta droga do depresji. Ważne, by bliscy i opiekunka, w miarę możliwości, byli przy nim i go wspierali. Ich obecność podnosi chorego na duchu i przynosi mu ulgę w cierpieniu.
A jak wygląda codzienna opieka nad osobą po udarze mózgu? Najważniejszym aspektem jest pomoc w czynnościach, z którymi senior przestał sobie radzić. Może to być siadanie, wstawanie, jedzenie, ubieranie i higiena. Dobrze jest też zadbać o dietę podopiecznego i wzbogacić posiłki w warzywa, owoce, orzechy i produkty pełnoziarniste. Należy za to ograniczyć sól, tłuste mięsa i podroby oraz masło.
Warto pamiętać, że czas powrotu do zdrowia może być różny. Wiele zależy od takich czynników, jak typ udaru, wiek podopiecznego, choroby przewlekle, rodzaj uszkodzeń w mózgu, czy od kwestii rehabilitacji. Zdarza się, że senior dochodzi do siebie już w kilka tygodni, ale niekiedy potrzeba do tego kilku miesięcy lub nawet lat. W niektórych przypadkach całkowity powrót do zdrowia nie jest w ogóle możliwy. Dlatego dobrze jest uzbroić się w cierpliwość i przestrzegać zaleceń lekarzy. Wtedy istnieje możliwość, że osoba starsza odzyska choć część sprawności.
Źródła:
Agnieszka Strepikowska, Adam Buciński Udar mózgu – czynniki ryzyka i profilaktyka
Justyna Mazurek, Anna Blaszkowska, Joanna Rymaszewska Rehabilitacja po udarze mózgu – aktualne wytyczne; [w:] Nowiny Lekarskie 2013, 82, 1, 83–88
Dwie opiekunki na jednej szteli.